Làm thế nào để 'kẻ yếu thế' thay đổi ván bài số phận, bứt phá và làm nên chuyện?

Trong một trận đấu khi luật chơi bị chi phối hoàn toàn bởi những kẻ mạnh, bạn không thể đường đường chính chính mà thắng, vì đơn giản trong mắt những kẻ có đặc quyền, hoàn toàn không có cơ hội cho bạn. Vì thế, tốt nhất là hãy trở thành kẻ khôn ngoan, láu cá. Phải tận dụng mọi thứ bạn có, kể cả tình huống phải "gian lận". Nhất là khi bạn chẳng còn gì để mất.

***

Trong một trận đấu khi luật chơi bị chi phối hoàn toàn bởi những kẻ mạnh, bạn không thể đường đường chính chính mà thắng, vì đơn giản trong mắt những kẻ có đặc quyền, hoàn toàn không có cơ hội cho bạn. Vì thế, tốt nhất là hãy trở thành kẻ khôn ngoan, láu cá. Phải tận dụng mọi thứ bạn có, kể cả tình huống phải "gian lận". Nhất là khi bạn chẳng còn gì để mất.

Vì sao một người mắc chứng khó đọc, luôn không theo kịp bạn bè ở trường học lại thành công rực rỡ trên sàn chứng khoán? Làm thế nào để phong trào chống lại nạn phân biệt chủng tộc có thể thu hút hàng triệu người Mỹ tham gia dù trong thời điểm khó khăn nhất? Và tại sao một nữ sinh tài năng đã bước vào giảng đường đại học Stanford lại hoài nghi năng lực của mình rồi cuối cùng phải từ bỏ ước mơ? Malcolm Gladwell đã lý giải các hiện tượng này thông qua David và Goliath - tác phẩm lôi cuốn không kém các hiện tượng xuất bản Những kẻ xuất chúng, Trong chớp mắt… của ông trước đây.

Quan sát thật kỹ để tìm ra điểm yếu của kẻ mạnh

Nội dung có giá trị lớn nhất mà tác giả mang lại là góc nhìn khác về việc thế nào là "lợi thế" và "bất lợi". Theo Malcolm, bất lợi có nhiều "lợi thế" hơn bạn tưởng, đồng thời, các lợi thế cũng chứa đựng đầy bất lợi.

Chúng ta thường tin rằng "lợi thế" thuộc về những người có nhiều nguồn lực mạnh: Tiền bạc, gia thế, năng lực chuyên môn, mối quan hệ… và thường run sợ trước việc phải đương đầu với những con người có nhiều nguồn lực như vậy. Tuy vậy, tác giả đã chứng minh những cá nhân, tổ chức mặc dù ở vai "yếu thế", thực tế đã phát triển bền bỉ và bứt phá dựa trên điểm khác biệt của mình.

Mặt khác, khi đến một điểm nhất định, lợi thế sẽ thành bất lợi. Các gia đình thu nhập cao gặp vấn đề trong việc giáo dục con cái có được sự phát triển như họ. Các lớp học quá ít học sinh – điều tưởng như là mơ ước của phụ huynh – thực tế cho ra kết quả học tập kém hơn. Tác giả cũng có nghiên cứu chỉ ra tỷ lệ sinh viên trong các trường đại học hàng đầu thế giới như Stanford cảm thấy "ngu dốt, không thông minh" hóa ra lại rất cao, vì họ gặp tình huống "cá lớn, bể nhỏ" khi áp lực cạnh tranh quá lớn. Họ đã không có nhiều cơ hội thể hiện năng lực như các sinh viên trường nhỏ - trung bình. Họ hoài nghi năng lực của mình, và nhiều người đã từ bỏ ước mơ.  

Giống như trong huyền thoại về trận chiến của gã khổng lồ Goliath và chú bé chăn cừu David, sự lanh lợi và chọn đúng "điểm mù" của kẻ địch để tấn công đã giúp David chiến thắng.

Đôi khi, kẻ mạnh cũng là kẻ yếu. Đôi khi, quyền lực và sức mạnh không thể hiện ở sự đồ sộ và ấn tượng bên ngoài.

Điều quan trọng là bạn có quan sát đủ để nhận ra người khổng lồ Goliath thật sự cũng không đáng sợ, hoặc David thật ra lại đang nắm nhiều lợi thế để chiến thắng.

Phải thật sự hiểu rõ nguồn lực nắm trong tay mình

Muốn có phương án đối chọi với kẻ mạnh hiệu quả, bạn phải thật sự hiểu mình, biết rõ các nguồn lực mình nắm trong tay. Trong cạnh tranh, việc hiểu mình có gì và muốn đi đến đâu quyết định nhiều đến hành động. Việc hiểu các nguồn lực cơ sở để phá thế độc tôn của đối thủ trong tình huống họ quá mạnh.

Trong tác phẩm, Malcolm Gladwell đã chỉ cho người đọc cách những kẻ yếu thế "lật bài" và chiến thắng đối thủ ra sao thông qua ví dụ về sự phát triển của trường phái hội họa Ấn tượng. Vào thế kỷ XIX, tại Pháp,  định nghĩa như thế nào là nghệ thuật hoàn toàn thuộc về các chuyên gia của Bộ Toàn quyền và Mỹ thuật. Các tác phẩm phải qua sự thẩm định của chuyên gia ở đây – với tư duy truyền thống, xem có tính nghệ thuật hay không. Nếu có, nó sẽ được công nhận và đỉnh cao là được trưng bày tại Salon – triển lãm nghệ thuật quan trọng bậc nhất Châu Âu.

Salon từ chối các tác phẩm của họa sĩ theo trường phái Ấn tượng.

Monet, Degas, Manet – những tên tuổi đầu tiên của trường phái này hồi đó đã cãi nhau nhiều đêm về việc tiếp tục gõ cửa Salon hay tự tổ chức triển lãm riêng? Sau cùng, họ đã thống nhất mạnh mẽ, rằng tư tưởng và cách sáng tác của họ khác hoàn toàn so với quan điểm nghệ thuật của chuyên gia thời đó. Họ cần không gian thể hiện riêng và công chúng riêng, do đó quyết định tự mở triển lãm độc lập cho mình.

Quyết định này đã đưa trường phái Ấn tượng bước ra ánh sáng, và tác phẩm của họ ngày nay vinh dự nằm trong những bảo tàng lớn nhất thế giới.

Việc hiểu thế mạnh của mình, và hơn cả là mục tiêu, giúp bạn sáng suốt trong việc lựa chọn môi trường phát triển. Mục tiêu của bạn ở đâu, công sức của bạn ở đó. Có những người thành danh rất sớm, ngoài chuyện họ gặp thời, điều quan trọng nằm ở việc họ biết rõ mình cần gì, đang ở đâu, cần đến đâu và làm thế nào để đến đó. Họ không chạy theo đám đông, không chấp nhận các tiêu chuẩn kẻ mạnh áp đặt, và không ngại khó khăn.

Ý nghĩa thật sự của khó khăn là cánh cửa cơ hội, vì vậy, bạn phải tìm mọi cách vượt qua để tiến lên.

Cách vượt qua khó khăn thật sự: phát triển năng lực "Học tập phần bù". Khó khăn là một bài thuốc thử cho khả năng phát triển của mỗi người. Việc phải chịu những khó khăn khác nhau sẽ khiến cho mỗi người phát triển bộ kỹ năng thích ứng, đối phó và chiến thắng khác nhau. Điều này mở ra những con đường khác, lựa chọn khác để bạn bước tới; giúp bạn "phá khung" lợi thế tạo ra sự khác biệt của bạn trên thị trường

Làm thế nào để có được bộ kỹ năng này? Câu trả lời mà Malcolm Gladwell chỉ ra là hãy phát triển năng lực học tập phần bù.

Thông thường, năng lực học tập của chúng ta dựa trên một vài yếu tố căn bản như sự hứng thú với một lĩnh vực, lợi thế cá nhân…, ví dụ, người đọc nhiều sẽ ngày càng giỏi và có cơ hội làm việc tại nơi cần kỹ năng đọc -  đó là học tập vốn hóa. Học tập phần bù là năng lực phát triển bộ kỹ năng thích ứng với các khó khăn do nguồn lực và hoàn cảnh gặp phải. Học tập phần bù rất khó khăn, bởi việc liên tục phải đương đầu với hoàn cảnh bất lợi là thứ không phải ai cũng chịu đựng được. Tuy nhiên, phần thưởng dành cho người kiên trì thường xứng đáng – họ trở nên khác biệt bởi bộ kỹ năng, năng lực riêng đám đông không có. Mặt khác, họ cũng là những kẻ kiên trì, bền bỉ, nhận ra các cơ hội nhanh hơn, đặc biệt liều mạng và bất chấp, vì họ biết, cơ hội cho họ không nhiều.

Gary Cohn – chủ tịch Goldman Sachs là ví dụ xuất sắc cho khả năng học tập phần bù. Mắc chứng khó đọc ảnh hưởng trực tiếp đến việc học, cha mẹ chỉ mong anh tốt nghiệp trung học. Khả năng học ở trường không giúp Cohn vươn xa, năm 22 tuổi, anh vẫn chỉ là một nhân viên cửa hàng bán nhôm kính. Không chịu đầu hàng, anh tìm mọi cơ hội để đi thực tập về chứng khoán, đầu tư. Một ngày trước Lễ tạ ơn, anh xin quản lý cho mình 1 ngày đến phố Wall tìm cơ hội giữa các tòa văn phòng lớn.

Tất nhiên, không ai cho anh vào cả.

Ngay lúc đó, một người ăn mặc lịch sự bước ra khỏi tòa nhà, nói lớn với nhân viên phải đi taxi ra sân bay. Đó là một trong những nhân vật quan trọng của một công ty môi giới. Và Cohn chỉ cần có thế - anh đề nghị người đàn ông này đi chung taxi cùng mình, và trong 1 tiếng liều lĩnh nói mình là chuyên gia trong lĩnh vực mua bán các quyền chọn, trong khi khi bản thân chưa có gì.

May mắn mỉm cười một lần, Cohn nhận được một cơ hội phỏng vấn vào thứ 2 tuần sau. Suốt thời gian cuối tuần, Cohn cần mẫn đọc các tài liệu để phỏng vấn. Anh đặt chân vào phố Wall với vị trí thấp nhất, gần như bán mạng để kiếm tiền đây, không chịu đầu hàng trước thất bại cho đến khi thực sự trở thành một chuyên gia chứng khoán.

Chúng ta phần nhiều đều có thể thành công ở mức trung bình khá khi có nền tảng tốt, nắm được lợi thế của bản thân, kiên trì và bỗng chốc gặp các cơ hội may mắn để đi lên. Nhưng nếu bạn muốn trở thành kẻ mạnh và sống sót sau cùng, bạn phải sở hữu kỹ năng mà người khác không có.

Học tập phần bù là điều bạn cần rèn luyện để bứt phá khỏi hoàn cảnh khó khăn. 

Kẻ mạnh là người sống sót sau cùng – vì vậy, tốt hơn hết hãy làm một kẻ tinh khôn

Cho dù bạn đã rèn luyện rất tốt rồi, hiểu rất rõ khả năng của bản thân, thì đối thủ vẫn là kẻ mạnh đang nắm được cuộc chơi. Trong các tình huống áp đảo như vậy, muốn sống sót, phải là người tinh khôn láu cá. Những nô lệ da đen đã tồn tại trong chế độ phân biệt chủng tộc hà khắc của Mỹ thế kỷ 20 nhờ cách khôn khéo "lách luật" để bớt phải làm việc nặng nhọc, bị đánh đập và gia tăng cơ hội sống sót.

Brian Grazer, nhà sản xuất nổi tiếng của Hollywood đã bắt đầu từ số 0 bằng việc vào làm đủ mọi vị trí thực tập, lau dọn, tạp vụ tại gã khổng lồ Warner Bros. Mục đích của anh ta là tìm cách truy cập vào toàn bộ hồ sơ kinh doanh của hãng này, tìm hiểu cách thức hoạt động ra sao.

Grazer đã bị sa thải, nhưng chỉ sau khi đã kéo dài đợt thực tập từ 3 tháng lên 1 năm và bán được ý tưởng của mình cho đài NBC.

Trong một trận đấu khi luật chơi bị chi phối hoàn toàn bởi những kẻ mạnh, bạn không thể đường đường chính chính mà thắng, vì đơn giản trong mắt những kẻ có đặc quyền, hoàn toàn không có cơ hội cho bạn. Vì thế, tốt nhất là hãy trở thành kẻ khôn ngoan, láu cá. Phải tận dụng mọi thứ bạn có, kể cả tình huống phải "gian lận".

Nhất là khi bạn chẳng còn gì để mất.

Cuộc đời không khác gì một ván bài. Bạn có thể là người khổng lồ Goliath với nhiều nguồn lực, nhưng cũng có thể là một chú bé chăn cừu David bé nhỏ và khôn ranh. Dù ở vai nào, bạn cũng phải chơi, và phải chơi thật tốt để không làm người thua.

Với David và Goliath, tác giả chỉ cho bạn cách những kẻ nắm quân bài đen nhất thay đổi số phận mình.